In Den Haag ligt een Natura 2000 gebied dicht tegen de woonwijken Duindorp en Vogelwijk aan. Dit stukje bos in de stad is bekend als Bosjes van Poot en is onderdeel van het Natura 2000 gebied Westduinpark en Wapendal. Qua stikstof zijn de Bosjes van Poot een bijzonder stukje Nederland. Wij zullen de Bosjes van Poot gebruiken voor het maken van een aantal analyses. 

Afvalwaterzuivering 430.000 Hagenaars

Het Natura 2000 gebied Westduinpark en Wapendal kent een uitloper richting het verversingskanaal in de volksmond ook wel bekend als Suez kanaal. Tussen het Natura 2000 gebied en het verversingskanaal ligt de afvalwater zuivering Houtrust van Delfluent. De locatie is virtueel te bezoeken met Google Maps. De 50.000 m2 grote afvalwater zuivering van Delfluent zet onder andere stikstof verbindingen in het afvalwater van de stad om in ammonium en vervolgens in nitraten. Het nitraat in het afval water wordt vervolgens weer omgezet in stikstofgas (N2). De lucht om ons heen bestaat voor 78% uit stikstofgas en dit stikstofgas heeft geen schadelijke invloed op Natura 2000 gebieden. Delfluent verwerkt op de locatie Houtrust het afvalwater van 430.000 vervuilingseenheden. Omgerekend komt dit neer op ongeveer 430.000 personen omdat een persoon voor een vervuilingseenheid moet betalen. Voor zover ons bekend heeft Delfluent voor deze locatie geen Natuurvergunning. Dat is vreemd omdat op basis van de emissieregistratie Delfluent veel stikstof uitstoot heeft en gevestigd is direct naast een Natura 2000 gebied. Hier staat de emissie van Delfluent in 2017. Omdat rondom een Natura 2000 gebied een buffer van hexagonen wordt aangebracht liggen een aantal hexagonen deels op het Delfluent terrein. 

Het Operationale Prioritaire Stoffen model van de RIVM

Het RIVM meet en berekent voor Nederland de hoeveelheid stikstof in de lucht. Aan de hand van metingen wordt vastgesteld hoeveel van welke stoffen in de lucht aanwezig zijn. Afhankelijk van de stof zijn er meerdere meetpunten in Nederland. Op basis van een wiskundig model het OPS model wordt vervolgens berekent wat de verwachte stikstof hoeveelheden in de lucht zijn in de gebieden tussen en rondom de meetpunten. In Nederland zijn 60 RIVM meetlocaties en 300 RIVM meetpunten in de natuur. 6 meetstations van de RIVM meten continue de ammoniak concentratie en 45 meetstations de NOx concentratie. DE RIVM verwerkt de meetgegevens in (berekende) kaarten. Op 7 januari 2020 heeft de RIVM de brondata gepubliceerd waarop onder onder de kaarten gebaseerd zijn maar ook welke gebruikt wordt voor de Achtergrond Waarde berekening in de Aerius calculator. De brondata moet overigens eerst worden bewerkt om het te kunnen gebruiken. Wij hebben de brondata bewerkt en vastgesteld dat het een raster van 1 bij 1 km is met op ieder rasterpunt emissiebronnen (NH3 en NOx). Dit raster is aangevuld met bronnen welke opgenomen zijn in de emissieregistratie. Voor de Bosjes van Poot wordt dit weergegeven in de onderstaande afbeelding. Voor de leesbaarheid zijn de gele bronnen 10 meter verschoven want in principe zijn ze op hetzelfde punt geprojecteerd. 

De rode (raster) emissie punten zijn de ammoniak gegevens en de gele punten de NOx emissies. De raster punten zijn door het RIVM berekende punten en niet direct herleidbaar tot een bron. Op de AWZI van Delfluent is door de RIVM een emissiepunt ingetekend van NOx op basis van de emissieregistratie. Dit emissie op dit punt is herleidbaar tot de hierboven opgenomen emissiegegevens van Delfluent. De emissies in de afbeelding leiden omgerekend tot de achtergrondwaarden in o.a. de Bosjes van Poot. 

Uitlaten honden in Bosjes van Poot

Het Bosje van Poot is populair bij honden bezitters. Door de ligging tussen de woonwijken laten iedere dag hondenbezitters hun hond uit in het bos. De gemeente Den Haag heeft speciaal beleid inzake het uitlaten van honden en de opruimplicht van hondenpoep. Dit beleid is hier te raadplegen. Het Bosje van Poot wordt op de gemeentelijke kaart aangeduid als losloop gebied. Ondanks dat een hond mag loslopen blijft de opruimplicht voor hondenpoep bestaan. Deze plicht bestaat alleen voor poep en niet voor plas. Als gevolg hiervan doen veel honden hun behoefte in het bos. Nu is het Bosje van Poot een zogenaamd overbelast Natura 2000 gebied. Dat wil zeggen dat er meer stikstof depositie plaatsvind dan gezond is voor de aanwezige stikstof gevoelige habitats. De in het gebied aanwezige gevoelige habitat is "H2180C Duinbossen" en deze habitat kent een Kritische Depositie Waarde van 1.786 mol per hectare per jaar. De Achtergrond Waarde op een voorbeeld hexagoon is 2.345 mol per hectare per jaar. Dit hexagon kent dus een overbelasting van ca. 2.345 -/- 1.786 zijnde 559 mol per hectare per jaar. In de onderstaande kaart wordt de overbelasting per hexagon weergegeven. De rode kleur geeft een overbelasting aan en de negatieve cijfers de mate van overbelasting. Het hoogste overbelaste hexagon kent een waarde van -1.305 mol en de minst overbelaste hexagon -93,6 mol. Uit de kaart blijkt dat alle hexagonen overbelast zijn. 

Wat gelijk opvalt is dat de overbelasting rondom de zuiveringsinstallatie minder is dan die aan de Duindorp kant (factor 13). Omdat het gebied aan de Duindorp kant meerdere hoge duinen kent kan het zijn dat de stikstof depositie hier vanwege het reliëf in het landschap hoger is. De terreinruwheid is namelijk onderdeel van de stikstof depositie berekeningen in de Aerius calculator. In de onderstaande afbeelding wordt de maaiveldhoogte weergegeven.

Indien de overbelastingskaart met de hoogtekaart wordt vergeleken blijkt de stikstof depositie en terreinhoogte sterk gerelateerd zijn. 

In de onderstaande afbeelding wordt de ligging van de gevoelige habitats binnen de Bosjes van Poot weergegeven. De habitat "H2180C Duinbossen" wordt met een gele kleur aangegeven en de overige habitats met een groene kleur. 

De voor stikstof gevoelige habitats beslaan bijna het gehele gebied. 

Invoeren 100 km zones in maart 2020

In maart 2020 is in Nederland overdag een snelheidsbeperking op auto snelwegen ingevoerd. Als gevolg van het invoeren van deze snelheidsbeperking van 100 Km is er stikstof ruimte ontstaan welke benut mag worden voor woningbouw. In de onderstaande kaart wordt deze stikstof ruimte specifiek voor het Bosje van Poot weergegeven. Hierbij speelt ogenschijnlijk de terreinruwheid een kleinere rol (factor 1,1) maar dat terzijde. 

In de afbeelding wordt met rood het contour van het Natura 2000 gebied weergegeven en van alle relevante hexagonen is de op 24 maart 2020 beschikbare stikstof ruimte ten behoeve van woningbouw en MIRT projecten weergegeven. Het is opvallend om te zien dat het invoeren van 100 Km zones een dergelijk effect hebben op de Bosjes van Poot aangezien er in de directe omgeving nergens snelwegen liggen waar voor maart 2020 harder dan 100 Km per uur gereden mocht worden. Het gebied kent als gevolg van het invoeren van de 100 Km zone een beschikbare ruimte van in totaal 62 mol. 62 mol is omgerekend (62/71,3) 869 gram Stikstof. In de onderstaande tabel wordt de stikstof emissie als gevolg van "plannen" op basis van de Aerius calculator weergegeven. De tabel geeft de gemiddelde stikstof emissie cijfers tijdens de gebruikersfase weer. 

De ontstane stikstof ruimte als gevolg van het invoeren van de snelheidbeperking is te weinig voor het realiseren van één appartement in de buurt van de Bosjes van Poot. Een appartement kent in de gebruiksfase namelijk een emissie van 1,11 Kg NOx per jaar. 

Hondenpoep en Natura 2000 gebieden

Via de site van Jelle Beemsterboer (Wethouder in de gemeente Schagen) zijn wij gestuit op een pleidooi voor een drempelwaarde waarbij hondenpoep de hoofdrol speelt. Het instituut voor Bos en Natuuronderzoek (onderdeel van de Universiteit van Wageningen) heeft namelijk uitgebreid onderzoek gedaan naar het stikstof gehalte van hondenpoep. Het rapport waarin de onderzoeksresultaten bekend worden gemaakt is hier te raadplegen. Op bladzijde 12 wordt berekend dat een "gemiddelde" hond per dag 14,4 gram stikstof produceert (in de vorm van 0,7 liter urine en 0,3 Kg poep). De helft van deze stikstof heeft een vorm die beschikbaar is voor planten en leidt tot vermesting van een gebied. Dit komt dus neer op 7,2 gram stikstof per hond per dag. De als gevolg van de invoering van de 100 km zones ontstane ruimte per jaar is dus gelijk aan de ontlasting van 120 "gemiddelde" honden per dag. Per hond wordt (op basis van het onderzoek) per jaar 2,63 Kg voor planten opneembare stikstof geproduceerd. Eén hond die iedere dag wordt uitgelaten in de Bosjes van Poot waarbij niet voldaan wordt aan de opruimplicht produceert dus 3 keer meer stikstof dan door het invoeren van de 100 km zones aan ruimte is ontstaan. 

Nu zijn er in Nederland 1,5 miljoen honden en wonen in Den Haag 545.000 mensen (2019). Indien het hondenbezit gelijk verdeeld is zouden er dus (bij 17,2 miljoen Nederlanders) circa 47.000 honden in Den Haag wonen. Duindorp en Vogelwijk kennen samen 11.060 inwoners. Omgerekend wonen er dus (bij een gelijke verdeling) 953 honden in beide wijken samen. Een deel daarvan zal uitgelaten worden in de Bosjes van Poot en daar hun (niet geheel verplicht op te ruimen) behoefte doen. Nu is het niet precies vast te stellen welke deel van de honden populatie het bos bezoekt maar als het er meer dan 120 per jaar zijn (waarbij niet voldaan wordt aan de opruimplicht) heeft dat een even groot effect als het invoeren van de 100 km zones. Een volledig verbod op het uitlaten van honden in Natura 2000 gebieden heeft dus een groter effect dan het invoeren van 100 km zones in druk bevolkte gebieden. Stel dat er uit andere wijken ook honden bezitters naar het bos komen en er iedere dag 50 honden (dit is een reële inschatting) hun niet opgeruimde behoefte achterlaten dan is de stikstof depositie 131,5 Kg voor het bos wat neerkomt op gemiddeld 101 mol per hexagoon (het gebied kent 92 hexagonen). Het effect van de 50 honden is 9.375 mol (131,5 Kg * 71,3) voor het bos en dus 10.000 keer zo groot als het effect van het invoeren van een 100 km zone. Indien de overbelasting cijfers gecorrigeerd wordt voor 101 mol zijn er overigens twee hexagonen niet meer overbelast.

Nu is de hondenpoep in de rekenmodel van de RIVM (Aerius calculator) een "vergeten" stikstof bron. Het RIVM berekent namelijk de depositie welke vanuit de lucht in het gebied neerslaat als gevolg van ammoniak en NOx emissies. Er is dus helaas niet meer woningbouw in Den Haag mogelijk als de gemeente De Haag haar eigen beleid inzake het loslopen van honden in Natura 2000 gebieden aanpast of indien er een totaal verbod voor honden in Natura 2000 gebieden komt. 

Natuurvergunning voor een hond nodig?

In het geval van een significant effect op een Natura 2000 gebied moet een Natuurvergunning worden aangevraagd. Je zou kunnen stellen dat (omdat een hond 2,63 Kg op 92 hexagonen produceert (wat omgerekend gemiddeld 2,03 mol per hexagoon is) een hondenbezitter voor het uitlaten van een hond (omdat dit een significant effect is) een Natuurvergunning moet aanvragen. Wanneer gekeken wordt naar een boer die koeien wil weiden dan wordt dit bevestigd. De Raad van State heeft namelijk aangegeven dat voor het beweiden van grasland met koeien in de buurt van een Natura 2000 gebied een natuurvergunning vereist is. Provincies bestrijden dit echter en zijn van mening dat beweiden mogelijk is zonder natuurvergunning. Het onderscheid is dat het beweiden niet in een Natura 2000 gebied plaatsvindt maar daarbuiten. Omdat de honden in de Bosjes van Poot in een natura 2000 gebied uitgelaten worden ontstaat op basis van de uitspraak van de Raad van State ons inziens een vergunningplicht. Hier wordt beweiden en bemesten verder uitgewerkt. De Aerius calculator laat niet toe dat er een vervuilingseenheid "hond" ingevoerd wordt. Indien gekozen wordt voor een zo goed mogelijke invoer in de Aerius calculator op basis van "anders", als vlakbron met een warmte inhoud van nul en een emissiehoogte nul en spreiding nul ontstaan de onderstaande rekenresultaten. 2,63 Kg stikstof van een hond bevat evenveel N atomen als 3,19 Kg ammoniak en daarom is als emissie 3,19 Kg ammoniak ingevoerd. De hondenpoep stikstof moet namelijk omgezet worden in NOx of ammoniak als invoer van de Aerius calculator. Ook als lijnbron (hond is aangelijnd) ontstaat een vergunningplicht. 

Uitkomsten Aerius calculator voor een hond 

De met de Aerius calculator gemaakte pdf is hier (loslopen) en hier (aangelijnd) te raadplegen. Het rekenresultaat is dat er inderdaad voor het uitlaten van een hond (bij een gemiddelde hond en 365 dagen per jaar en dus 2,63 Kg stikstof) een Natuurvergunning aangevraagd moet worden. De stikstof depositie is namelijk groter dan 0,01 mol per hectare per jaar. De emissie leidt overigens tot een groter verspreidingsgebied dan de Bosjes van Poot zelf. Dit is het gevolg van de invoer van het "vluchtige" ammoniak en zal in de praktijk niet plaatsvinden. Dit maakt dat de waarden in werkelijkheid dichter tegen het gemiddelde van 2,03 mol per hexagoon (2,63 Kg * 71,3 mol is 187,52 mol / 92 hexagonen) aan zullen liggen. Omgerekend is 0,01 mol per hectare (0,01/71,3 * 1000) 0,14 gram. Dus bij een plasje ((7,2 *0,7L * 1/3 (3 plasjes per dag) = 1,68 gram stikstof is 0,119 mol) van een hond moet rekentechnisch al een vergunning worden aangevraagd. Indien een bedrijf met dezelfde depositie cijfers een Natuurvergunning zou aanvragen wordt deze door de provincie afgewezen omdat dit onder de huidige regels niet vergunbaar is tenzij succesvol een beroep gedaan kan worden op een ecologische beoordeling, intern salderen of extern salderen. Vanwege de overbelasting van de Bosjes van Poot wordt een beroep op de ecologische beoordeling overigens moeilijk omdat de natuur al overbelast is. De geringe ruimte welke ontstaan is als gevolg van het invoeren van de 100 Km zones kan worden gebruikt voor de bouw van 80% (0,869/1,1) van een normaal appartement (bijvoorbeeld een dakopbouw) in de directe omgeving van de Bosjes van Poot. Na realisatie van deze dakopbouw is alle ruimte in de provinciale stikstof registratiesysteem voor de locatie Bosjes van Poot vergeven. 

Uitkomsten analyse Bosjes van Poot

1. Het uitlaten van een dier in een Natura 2000 gebied (dus hond, paard etc.) is wel vergunningplichtig onder de huidige regels omdat er sprake is van een significant effect op relevante hexagonen.

2. Het invoeren van een maximale snelheid op snelwegen van 100 Km overdag heeft nagenoeg geen positief effect op grootschalige woningbouwproductie in Den Haag.

3. Een dakopbouw van een appartement is genoeg om alle als gevolg van 100 Km zones ontstane stikstof ruimte te vullen. 

Slotsom

Een jaar na de uitspraak van 29 mei 2019 van de Raad van State inzake het PAS dossier wordt het echt tijd dat er een drempelwaarde ingevoerd wordt. Indien de overheid dat niet doet zijn 1,5 miljoen hondenbezitters en daarnaast ook ruiters, katten bezitters en andere dier eigenaren verplicht een Natuurvergunning aan te vragen op basis van de Wet Natuurbeheer omdat hun dier rekentechnisch een significant effect heeft op relevante hexagonen in een Natura 2000 gebied zodra het dier zijn behoefte doet binnen de grenzen van een dergelijk gebied. Onder de PAS was er een meldplicht vanaf 0,05 mol en een vergunningplicht vanaf 1 mol. Op basis van de vorengaande analyse waren deze drempelwaarden zo gek nog niet. Ook de Raad van State heeft in een advies aan het ministerie aangegeven dat het invoeren van een drempelwaarde binnen de huidige wetgeving mogelijk is. Meer hierover vind u hier. Het invoeren van een drempelwaarde scheelt de provincie in ieder geval het afhandelen van veel (onnodige) natuurvergunning aanvragen.